Vandaag, 15 augustus 2010, is het precies twintig jaar gelden dat de zanger en gitarist Viktor Tsoy van de Sovjetband Кино (Kino) bij een auto-ongeluk om het leven kwam. Hij was toen 28 jaar oud. Dat gebeurde in Letland, niet ver van Riga. Hij zou door vermoeidheid achter het stuur in slaap zijn gevallen, waardoor hij op de verkeerde weghelft terecht is gekomen en tegen een bus botste. Hij was op slag dood.
Dankzij de glasnost en perestroyka die de tweede helft van de jaren 1980 in Rusland bepaalden, kon Kino uitgroeien tot de populairste band van de Sovjet-Unie, zonder al te veel concessie te moeten doen. Een hele generatie– ook M. – is met Kino’s muziek opgegroeid. Sterker nog, Tsoy’s teksten droegen bij aan het verlangen naar vrijheid van meningsuiting en het doorvoeren van veranderingen in de Sovjet-Unie. De Sovjet-Unie bestaat inmiddels niet meer, maar Kino is nog steeds populair.
Ook ik luister graag naar Kino, al heb ik pas na Tsoy’s dood daadwerkelijk voor het eerst naar hun muziek geluisterd, in de zomer van 1991. Ik ben toen in de Sovjet-Unie geweest met een groep Nederlandse jongeren. Eén van de Russische begeleiders van onze groep stond erop mij hun LP Noch (Nacht) cadeau te geven, toen we die in Siberië bij het Bajkalmeer in een winkel vonden. De prijs: 2,63 roebel. Deze Dmitriy wist dat ik na de zomer Russisch zou gaan studeren en dat ik erg geïnteresseerd was in muziek. Luisteren naar Kino hoorde daarom bij mijn kennismaking met het land.
De LP is heel aangekomen in Nederland, en ging mee naar mijn studentenkamertje in Groningen. Deze LP heeft mij begeleid bij het leren van de eerste beginselen van het Russisch. Bij terugkomst in Nederland kon ik alleen onmisbare woorden als spichki (lucifers), sigarety (sigaretten) en mama anarkhiya (mama anarchie) herkennen, naar mate de studie vorderde begon ik steeds meer te herkennen, en kwam het zelfs tot meezingen. Niet erg zuiver weliswaar, maar daar ging het niet om. In 1993 kwam ik na drie maanden Petersburg met een hele stapel LP’s van Kino thuis. Ik luister daar echt niet wekelijks naar, maar wel met enige regelmaat, ook nu nog.
Al die tijd wist ik wel dat er ergens in Moskou een muur moest zijn waar fans van Tsoy hun verdriet over de dood van hun held uiten. Pas in 2005 hebben we die muur gevonden. Toen zag de muur er zo en zo uit. Fans schrijven op de muur dat Tsoy voortleeft in zijn muziek, dat ze hem nog niet vergeten zijn, citeren liedteksten of melden alleen maar op welke datum ze bij die muur geweest zijn.
Sinds we de muur hebben gevonden, probeer ik iedere keer als ik in Moskou ben de muur ‘te bezoeken’. Niet om er iets op te schrijven, maar omdat ik nieuwsgierig ben naar hoe de muur er op dat moment uitziet. Dat lukt helaas niet altijd, maar de intentie is er.
In januari 2009 zagen we dit tafereel tussen de sneeuwhopen, toen we over de beijzelde Arbat naar de muur waren geglibberd. Vier volwassen mannen, met sigaretten, een fles wijn of port en een akoestische gitaar staan te overleggen welk nummer ze ter nagedachtenis aan Tsoy moeten spelen. Het werd Pachka sigaret (Een pakje sigaretten). Het refrein van dit nummer bevat deze troostende woorden: Но если есть в кармане пачка сигарет, Значит все не так уж плохо на сегодняшний день. (Maar als je een pakje sigaretten in je zak hebt, is alles toch nog niet zo slecht vandaag). Het was heel indrukwekkend om die mannen daar zo bezig te horen!
In mei 2010 hebben we de muur ook met een bezoek vereerd. Pas toen viel me op dat er een plek is waar fans bloemen en sigaretten achterlaten. Dit is een wat overbelichte foto van die plek. Dat moeten we een volgende keer beter overdoen! Met deze, deze, deze, deze en deze foto’s ben ik wel tevreden.
De muur is de afgelopen jaren veel kleuriger geworden, en de graffiti breidt zich ook gestaag uit. In deze muur zit een poort naar een binnenplaats. Vijf jaar geleden was er alleen graffiti aan de rechterkant van die poort, nu ook al links ervan, op een ander gebouw. Dat zal de afgelopen maanden alleen maar meer geworden zijn, vermoed ik .
Tsoy heeft niet alleen grote indruk gemaakt op 'gewone' mensen. Ook Russische muzikanten herinneren regelmatig aan Tsoy. Zo heeft de Petersburgse band Ленинград (Leningrad) een nummer dat Gruppa Krovi (Bloedgroep) heet, net als één van de bekendste nummers van Kino. De tekst gaat erover dat de vriendin van de ik het nummer van Kino niet meer kan horen. Zij noemt het oude troep, terwijl het nog steeds het lievelingsnummer van de ik is. En als ’t slecht met hem gaat, zingt hij juist dat nummer. Zie hier voor het nummer van Leningrad op YouTube.
Een paar jaar geleden verscheen een documentaire over Evgeniy Hütz, zanger van Gogol Bordello, op DVD. In die documentaire gaat Hütz terug naar de plek in Kiev waar hij zijn tienerjaren doorbracht. Dit is een heel kort fragment van Hütz’ akoestische versie van Kino’s Gruppa Krovi op YouTube. En hier kun je het origineel beluisteren. Let vooral op de mannelijke stem vanaf de 54e seconde, die de concertgangers dringend verzoekt weer te gaan zitten…
